Wat is HIV en hoe werkt het virus in het lichaam

HIV (Human Immunodeficiency Virus) is een virus dat het immuunsysteem van de mens aantast. Het virus valt specifiek de CD4+ T-cellen aan, die een cruciale rol spelen in de afweer tegen infecties en ziekten. Wanneer HIV niet behandeld wordt, verzwakt het immuunsysteem geleidelijk, waardoor de kans op opportunistische infecties en bepaalde vormen van kanker toeneemt.

Het is belangrijk om het verschil te begrijpen tussen HIV en AIDS. HIV is het virus zelf, terwijl AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome) het eindstadium van een onbehandelde HIV-infectie is. Met moderne behandeling ontwikkelt HIV zich zelden tot AIDS.

Stadia van HIV-infectie

• Acute fase: de eerste weken na infectie met griepachtige symptomen
• Chronische fase: vaak symptoomvrije periode die jaren kan duren
• AIDS-stadium: ernstige verzwakking van het immuunsysteem

HIV wordt voornamelijk overgedragen via onbeschermd seksueel contact, gedeeld gebruik van injectienaalden, van moeder op kind tijdens zwangerschap, bevalling of borstvoeding, en via geïnfecteerd bloed. Het virus komt niet voor in speeksel, zweet of urine in overdraagbare hoeveelheden.

HIV-testen en vroege detectie

In Nederland zijn verschillende HIV-testen beschikbaar voor vroege detectie. De meest gebruikte test is de combinatietest die zowel HIV-antilichamen als het p24-antigeen detecteert. Deze test geeft betrouwbare resultaten vanaf 4-6 weken na mogelijke blootstelling. Voor snellere zekerheid kan een PCR-test worden gebruikt, die het virus zelf detecteert vanaf 10-14 dagen na infectie.

Waar HIV-testen laten uitvoeren

HIV-testen kunnen op verschillende locaties worden uitgevoerd:

• GGD: anoniem en vaak gratis testen
• Huisarts: vertrouwelijke begeleiding en doorverwijzing
• Ziekenhuis: bij SOA-poliklinieken of andere afdelingen
• Teststraten en checkpoints: laagdrempelige testmogelijkheden

Het wordt aanbevolen om te testen na onbeschermd seksueel contact, bij verdenking van blootstelling, of regelmatig bij verhoogd risico. De vensterperiode - de tijd tussen infectie en detecteerbaarheid - varieert per testtype. Vroege diagnose is cruciaal omdat moderne HIV-medicijnen het virus volledig kunnen onderdrukken, waardoor transmissie wordt voorkomen en een normale levensverwachting mogelijk is.

Antiretrovirale therapie (ART) en beschikbare medicijnen

In Nederland is een uitgebreid arsenaal aan HIV-medicijnen beschikbaar via apothekers en gespecialiseerde HIV-klinieken. De moderne HIV-behandeling bestaat uit antiretrovirale therapie (ART), waarbij verschillende medicijnklassen worden gecombineerd om het virus effectief te onderdrukken.

Medicijnklassen en werkingsmechanismen

Er zijn vier hoofdklassen antiretrovirale medicijnen beschikbaar:

• NRTI's (Nucleoside Reverse Transcriptase Inhibitors) - blokkeren de reverse transcriptase van HIV
• NNRTI's (Non-Nucleoside Reverse Transcriptase Inhibitors) - remmen hetzelfde enzym op een andere manier
• PI's (Protease Inhibitors) - voorkomen dat het virus nieuwe virusdeeltjes kan maken
• INSTI's (Integrase Strand Transfer Inhibitors) - blokkeren de integratie van viraal DNA in gastheer-DNA

Beschikbare combinatietherapieën

Nederlandse patiënten hebben toegang tot geavanceerde vaste-dosis combinaties zoals Truvada, Descovy, Biktarvy, Triumeq en Genvoya. Deze combinatiemedicijnen vereenvoudigen de inname en verbeteren de therapietrouw aanzienlijk. Therapietrouw is cruciaal voor behandelsucces en het voorkomen van medicijnresistentie. Een gemiste dosis kan leiden tot virusmutaties die de behandeling minder effectief maken.

Pre-expositieprofylaxe (PrEP) en post-expositieprofylaxe (PEP)

PrEP-behandeling in Nederland

Pre-expositieprofylaxe (PrEP) is een preventieve medicatie voor personen met verhoogd HIV-risico. In Nederland is PrEP sinds 2019 opgenomen in het basispakket van de zorgverzekering voor risicogroepen zoals mannen die seks hebben met mannen, mensen met HIV-positieve partners, en personen die regelmatig onveilige seks hebben.

De meest voorgeschreven PrEP-medicijnen zijn Truvada en Descovy, beide verkrijgbaar via Nederlandse apothekers. Bij correct gebruik biedt PrEP meer dan 95% bescherming tegen HIV-infectie.

Post-expositieprofylaxe (PEP)

PEP is een noodbehandeling die binnen 72 uur na mogelijke HIV-blootstelling moet worden gestart. Deze 28-dagen durende kuur is beschikbaar via spoedeisende hulp en GGD-locaties. Criteria voor PEP-verstrekking omvatten onbeschermd seksueel contact met een HIV-positieve persoon of prikaccidenten in de zorgverlening. Bijwerkingen kunnen misselijkheid en vermoeidheid omvatten, maar zijn meestal mild en tijdelijk.

Bijwerkingen en medicijninteracties

Veelvoorkomende bijwerkingen van HIV-medicijnen

Moderne HIV-medicijnen zijn over het algemeen goed verdraagbaar, maar kunnen bijwerkingen veroorzaken. De meest voorkomende klachten in de eerste weken van behandeling zijn misselijkheid, hoofdpijn, vermoeidheid en diarree. Deze bijwerkingen verdwijnen meestal na enkele weken wanneer uw lichaam gewend raakt aan de medicatie.

Langetermijneffecten en medicijninteracties

Langdurig gebruik van HIV-medicijnen kan invloed hebben op nieren, lever, botten en het cardiovasculaire systeem. HIV-medicijnen kunnen interacties aangaan met andere geneesmiddelen, waaronder pijnstillers, antidepressiva en zelfs bepaalde kruidenpreparaten. Informeer uw arts en apotheker altijd over alle medicijnen en supplementen die u gebruikt.

Monitoring en wanneer hulp zoeken

Regelmatige bloedonderzoeken zijn essentieel om de effectiviteit van uw behandeling te controleren en bijwerkingen tijdig op te sporen. Neem contact op met uw behandelend arts bij aanhoudende bijwerkingen, koorts, ongewoon vermoeidheid of andere zorgen. Tips voor het omgaan met bijwerkingen zijn het innemen van medicijnen bij de maaltijd en het bijhouden van een bijwerkingendagboek.

Leven met HIV in Nederland: ondersteuning en hulpmiddelen

Zorgverlening en behandelcentra

Nederland beschikt over een uitstekend netwerk van HIV-behandelcentra in alle universitaire ziekenhuizen. Deze centra bieden gespecialiseerde zorg door ervaren HIV-artsen en gespecialiseerde HIV-verpleegkundigen die u begeleiden bij uw behandeling en leven met HIV.

Ondersteuning bij therapietrouw

Therapietrouw is cruciaal voor succesvolle HIV-behandeling. Verschillende hulpmiddelen kunnen helpen:

• Pillendoosjes met dagverdeling
• Smartphone-apps met medicijnherinneringen
• Automatische apotheeklevering
• Persoonlijke begeleiding door HIV-verpleegkundigen

Psychosociale ondersteuning en rechten

Patiëntenorganisaties zoals de HIV Vereniging Nederland bieden voorlichting, lotgenotencontact en belangenbehartiging. In Nederland bent u juridisch beschermd tegen HIV-gerelateerde discriminatie in werkgelegenheid, zorgverzekering en andere levensdomeinen. Met goede behandeling heeft u een normale levensverwachting en kunt u een vol en gezond leven leiden.